die Moukissie

2009-02-16 ‘n Stofpad Gedagte_05 Privaat

Hopetown. Eintlik is ons al by Strydenburg oor die halfpadmerk van die tog, maar hier het die spilpunt in die mielies gestaan.

Dalk gaan dit tussen twee episodes gebeur wanneer julle dit kyk. Iets is wel aan die gebeur, so tussen die bossies en oor die bulte is die landskap en alles wat daarmee saamgaan besig om te verander. Maar laat ek eerder stuk-stuk so van ʼn kant af begin om dié storie se drade uit te lê.

In die vorige gedagte het ek genoem dat dinge eintlik baie veilig op die tog gaan, dis glad nie meer snaaks om met die huis se deure oop te slaap of om goeters iewers net so te los as ons iets anders moet gaan doen nie. Mense wat ons nou ontmoet sal netnou sommer hulle plaashuis vir ons oopsluit en ons daar laat bly terwyl hulle eintlik op die dorp is vir die naweek. Netso.

Ek het ʼn redelike fassinerende boek in Pretoria begin lees, Freakonomics – ek sal dit ten sterkste aanbeveel! Hulle kyk bietjie na statistiek en wat dit eintlik beteken. “Gaap”? – nee! Woes interessant!* Ek is nog besig om in hom rond te loer en het toe begin wonder oor goeters wat ek om my sien.

My gebrek aan belangstelling op skool in vakke soos Aardrykskunde en Geskiedenis byt my nou dat ek nie seker is waar die Karoo eindig en die res begin nie. Tog het ek die volgende observasies gemaak en dis juis húlle wat my aan die dink het. By Strydenburg was die wêreld nog vaal en mooi, het ons ondervinding nodig gehad om die groen in alles te sien en was die romanse van die Karoo en sy hoë wolke nog vars in ons gemoed. Mense is vriendelik, plaashekke oop en daar groei net bossies tussen die klippe.

Iewers het die kwaai begin. Het ek begin oplet dat daar slotte en kettings aan die hekke is, het die gevaarlike bordjies jou begin waarsku.

“Pasop!”

Saam met dit het die gras begin uitloer tussen die korrels, miershope het soos pokke op die landskap uitgeslaan.

“Pasop!” “Gevaar!”

Prente van gewere, honde en skedels het in geel van pale en hekke op jou begin skree.

“Gewapende Reaksie!” “Geen Ingang!”

Die skape het in die gras verdwyn – langer bene werk hier beter – en so het die beeste verskyn.

“Privaat Eiendom!”

Bome het opgekom, met dorings aan, soos die drade ook al meer dorings begin kry het.

“OORTREDERS SAL VERVOLG WORD!”

Water, groener en groter bome.

“WAARSKUWING! PASOP vir die HOND!”

En die volgende dorp se naam: Hopetown. Die Oranjerivier. In ʼn oogwink het die Karoo verdwyn, ek wou nog koebaai sê.

Dis Sondagoggend, ek sit in my bakkie en boek lees langs die N12 aan die buitekant van die dorp, net oorkant die stadion waar die geel party gister ʼn saamtrek gehad het. Ben moet vandag terug huis toe, daar is dinge daar waaraan hy moet gaan aandag gee. Ek wil hom groet voor hy die bus in Kimberley moet vang en hulle ry netnou hier verby op pad soontoe. Dis meestal die inwoners van die informele nedersetting wat my groet en glimlag. Terwyl ek lees wonder ek wat mens moet aflei van die landskap wat so verander en die ondertone daarmee saam.

Twee begrippe uit Freakonomics het my aan die dink gesit. Die een is dat sekere goeters maar net saam loop en ander mekaar veroorsaak. Wolke in die lug beteken nie noodwendig dat dit besig is om te reën nie, maar daar is meeste van die tyd wolke in die lug wanneer dit reën. Net omdat daar ʼn klomp statistiek is beteken nie dat die faktore die statistiek se ‘gevolgtrekking’ veroorsaak nie. ʼn Klomp van daardie goeters loop maar net saam maar die werklike oorsaak het jy dalk nog nie raakgesien nie. Lees die boek.

Terwyl ek met die wolke voorbeeld besig is gaan ek hom gou bietjie skeef trek. Gestel die persoon wat ons aanstel om die reënval van ʼn sekere gebied te monitor slaap baie diep en werk nagskof. Iewers in die opname gaan hy die volgende afleiding dalk maak: “Dit reën meestal net in die nag, dus het die son ʼn negatiewe uitwerking op die vorming van wolke en reën.”

As ek nie van sy werk en slaap gewoontes weet nie, gaan ek hom glo.

Dit dan klaar gesê, wil ek nog steeds weet hoekom die wêreld al kwater word soos ons noord gaan. Kom dit saam met die bossies wat minder raak, of die miershope, of die miere? Of die miervreters? Maak die gras mense kwater, of is dit die dorings aan die bome en die drade?

Rooigrond. Ons is in die gevegte distrik, boere en engelse het al hoe meer met mekaar begin slaags raak. Diamante? Water? Elektrisiteit … ESKOM! Ek moes dit geweet het!

Ernstiger noot. Aan die begin was die water skaars, elektrisiteit ʼn weelde en het meeste mense van sonpanele, dieselkragopwekkers of windlaaiers gebruik gemaak. Die grond was meestal lig van kleur. Dit was droog. Nou is die veld groen en mooi.

Net gister praat ons met ʼn oom wat op 75 nog boer. Sout van die aarde. Nou is ek ʼn bietjie deurmekaar. Hoe kan die mense as jy hulle alleen kry nog net so gaaf en vriendelik wees soos oral langs die pad, tog as jy terugstaan word die wêreld al hoe kwater? Dié kwaad moet tog iewers boublokkies hê. Ek het gedink dis in die water. Gedink dat dit die grootste faktor is wat maak dat mense meer kan plant, beeste kan boer en dus meer geld kan maak. Mammon.

Steeds is ek nie tevrede nie. Ek sien al die donderwolke, maar nie ʼn druppel reën nie.

Die gemiddelde dorpie deur die Karoo is oorwegend kleiner as die dorpe in die noorde, mense in die kleiner dorpe ken mekaar beter en soos iemand van die Loxton distrik ons vertel het, “Daar is klieks in alle klein dorpies. In Loxton is dit ook so en is daar net-net genoeg mense vir EEN so kliek.”

ʼn Bietjie statistiek bestaan wat reken dat mense moeiliker steel van iemand wat hulle ken, veral as dit in ʼn klein gemeenskap is waar almal dit kan uitvind. Reg deur die tog het inwoners van klein dorpies daarop geroem dat hulle ondersteun word deur die gemeenskap sou hulle deur ʼn moeilike tyd gaan. So lief vir skinder en venynig as wat mense kan wees, is ons nie so ten volle oorgegee aan die/ons? slegte natuur dat ons nie eens ʼn bietjie vir ander kan omgee nie.

Daar is net een probleem met die oplossing. Wat is dan die grootte van die dorpie waar mense nie meer omgee nie? Is dit dan die geheim van deure oop los en veilig lewe? Of is dit dalk net die verkeerde vraag? Het dit nie dalk iets met die kleur van die mense te doen nie? Ek wil stuitig wees en kliphard ‘JA’ sê en amper dadelik kleur weer net ʼn klomp wolke noem.

Ek is nie deel van die kampie wat misdaad op ras blameer nie. Want wat is die kleur van die misdadigers in sogenaamde ‘wit’ plekke? Wit. Party mense kies om slegte goeters te doen en ander kies om beter dinge met hulle tyd te doen.

Hoekom sê ek dan dat dit met ras te doen het? Maklik. Die bruin mense in die suide praat Afrikaans, en solank die oorheersende taal van die gemeenskap en die dorpie dieselfde was, het daar ʼn groter begrip vir mekaar geheers. Diep in die Karoo waar daar min mense was, het ons nie kleur gesien nie. Mense moet bymekaar staan om te oorleef. Alles in hulle verstaan dit en vanaf daardie begrip deel hulle die bietjie water mooi en help hulle mekaar die paar skapies grootmaak. Hulle het verstaan dat as dit met die een sleg gaan dit met die ander ook swaar gaan. Tog hoe meer noord ons beweeg, het die “gemeenskapsgevoel” van die klein dorpies al meer gepolariseer om die duideliker taal en kultuur grense.

Tussen Hertzogville en Hoopstad het die een tannie nie ʼn sterk vaardigheid in Engels nie. Sy het twee werkers in die huis, die een dame kan nie Afrikaans praat nie, so nou vertaal die ander dame vir haar wat die tannie in die huis gedoen wil hê. Iets wat ongeken aan die begin van die tog was.

Ons kom nog steeds in dorpe waar die grootte van die dorp ʼn samesyn kweek waarvoor die platteland so bekend is, tog, omdat taal- en kultuurgrense so sterk skei, bloei die liefde tussen rasse al meer water vir mekaar.**

Die goeters buite ons beheer het nie regtig so ʼn groot invloed op ons samesyn as wat ons dink nie, dit is eintlik maar in die begrip tussen en vir mekaar waar die reën werklik val of nie. Soms is daardie begrip maklik as ons mekaar se taal verstaan. Ek word herinner aan die huwelik en een van die tekens van koestering wat gebruik word. Diamante. Tussen man en vrou is daar gewoonlik ʼn diamant of twee, jy weet dat daar in Kimberley tussen die engelse en die boere ook diamante was. Albei wit rasse, maar soos in ʼn huwelik kan hulle mekaar se woorde hoor en nie die keuse maak om samesyn in hulle klein gemeenskap met mekaar te koester nie. Jy moet wil verstaan, wil begryp en wil verander.***

*Which is more dangerous, a gun or a swimming pool? What do schoolteachers and sumo wrestlers have in common? Why do drug dealers still live with their moms? How much do parents really matter? How did the legalization of abortion affect the rate of violent crime?

These may not sound like typical questions for an economist to ask. But Steven D. Levitt is not a typical economist. He is a much-heralded scholar who studies the riddles of everyday life—from cheating and crime to sports and child-rearing—and whose conclusions turn the conventional wisdom on its head.

Freakonomics is a ground-breaking collaboration between Levitt and Stephen J. Dubner, an award-winning author and journalist. They usually begin with a mountain of data and a simple, unasked question. Some of these questions concern life-and-death issues; others have an admittedly freakish quality. Thus the new field of study contained in this book: Freakonomics.

** ‘ʼn Verwysing na die gesegde “Bloed is dikker as water”.

*** Hierdie spesifieke verandering verwys na jouself en nie die begeerte om jou maat te wil verander nie. Ons sit voor ʼn paartjie wat 48 jaar met mekaar getroud is. Dol gelukkig. Die tannie beken na ons haar vra hoe sy dit regkry, dat jy jou maat moet aanvaar en dit laat vaar om hulle te wil verander. Die oom het saamgestem.